TƯỚI TIẾT KIỆM NƯỚC CHO CÂY CAM

1. Sơ lược về cây Cam

Cam là loại cây ăn quả lâu năm, thuộc nhóm cây có múi. Cam được trồng ở những nơi có khí hậu ấm áp, thường ở vùng có nhiệt độ từ 12 – 39^oC, nhiệt độ thích hợp nhất là từ 23 – 29^oC. Nhiệt độ thấp hơn 12,5^oC và cao hơn 40^oC cây ngừng sinh trưởng.

Cam là cây ăn quả lâu năm, thời gian sinh trưởng của nó có thể kéo dài đến 60 năm. Các loại đất có thể trồng cam là: Đất phù sa ven sông, đất bồi tụ, đất rừng mới khai phá, đất thung lũng, đất phù sa cổ có tầng dày 80-100cm, pH từ 5-7, có hàm lượng mùn cao, dễ thoát nước, mực nước ngầm dưới 1m. Giống phổ biến cam Mật, cam Sành chiếm diện tích lớn, ngoài ra còn một số giống như cam Xã Đoài, cam Sông con, cam Hamlim, cam Valenia… (theo congtyhai.com).

Hình 1 Vườn cam

Bộ rễ của cây Cam thuộc loại rễ cọc, hoạt động mạnh trong bán kính tán cây (với cây trưởng thành tán cây rộng 3,5 – 4m), độ sâu hoạt động của bộ rễ từ 40-60cm. Mật độ trồng phụ thuộc vào và khả năng đầu tư thâm canh. Thông thường đối với Cam trồng với khoảng cách 4 x 5 m (tương ứng với 500 cây/ha).

2. Giai đoạn sinh trưởng và chế độ tưới của cây

Về thời vụ trồng, tại miền núi phía Bắc, Cam thường được trồng vào mùa xuân (Tháng 2 – 4)  hoặc mùa thu. Nhưng tốt nhất là nên trồng vào mùa xuân hoặc đầu mùa mưa.

Giai đoạn sinh trưởng của cây Cam như sau:

• Thời kỳ kiến thiết:

Thời kỳ sinh trưởng ban đầu (giai đoạn cam kiến thiết) được tính là 4 năm đầu, Cam tập trung phát triển về kích thước thân, cành và bộ rễ.

Năm thứ nhất Cam thường phát triển chậm do Cam mới được trồng, rễ của cây chưa phát triển và còn yếu, Cam dễ nhiễm bệnh và tỷ lệ Cam chết giai đoạn này là cao nhất.

Năm thứ hai Cam bắt đầu phát triển mạnh hơn. Đến năm thứ ba, tốc độ  sinh trưởng của cam là Chanh nhất. Hết năm ba, Cam có kích thước cây và bộ rễ tương đối hoàn chỉnh. Trong giai đoạn này, Cam có thể và ra hoa và có quả nhưng để đảm bảo khả năng sinh trưởng không nên để quả trong năm thức ba.

Năm thứ tư Cam bắt đầu cho thu bói nhưng năng suất chỉ đạt khoảng dưới 10% so với năng suất trung bình. Kích thước cây hoàn chỉnh với chiều cao trung khoảng 5m và tán cây 3,5 – 4,5 m , chiều sâu bộ rể 1-1,4m.

• Thời kỳ kinh doanh:

Trong một năm, cam có bốn thời kỳ sinh trưởng tương ứng với bốn mùa trong năm:

+ Mùa xuân (từ tháng 2 đến hết tháng 4), Cam phát lộc xuân và ra hoa. Đây là giai đoạn Cam phát triển mạnh nhất trong năm, Cam có nhu cầu nước và dinh dưỡng lớn nhất.

+ Mùa hè (tháng 5 hết tháng 9), Cam nuôi quả và phát triển mạnh cành lá. Vì vào mùa mưa nên giai đoạn này cây Cam không phải tưới nhưng cần đề phòng úng lụt, có thể làm Cam rụng quả hàng loạt hoặc chết cây.

+ Mùa thu (từ tháng 10 đến hết tháng 11), là giai đoạn tích đường của Cam, cành lá không phát triển nhiều. Trong mùa này Cam không cần tưới, chỉ đặc biệt những năm nắng hạn nhiều thì mới cần tưới.

+ Mùa đông (từ tháng 12 đến tháng 2 năm sau), thời kỳ thu hoạch và nghỉ đông của cây Cam. Đây là giai đoạn mùa khô nên nhu cầu nước của Cam tăng lên nhưng thường không được tưới nhiều, vì có thể làm Cam rụng quả hoặc chết. Sau khi thu hoạch xong, Cam cần được bón phân, cắt tỉa và tưới nước đến độ ẩm tối đa. Trong khoảng từ tháng 1 – 2, Cam bước vào thời kỳ ngủ đông. Đây là thời kỳ “xiết nước’’ để kích thích cho Cam ra hoa, do vậy không nên tưới. Trong giai đoạn xiết nước,  Cam có biểu hiện rũ lá. Đây là biểu hiện tốt để Cam cho năng suất hoa cao.

Sử dụng kỹ thuật tưới nhỏ giọt quấn quanh gốc, kiến nghị chế độ tưới cho Cam như bảng dưới đây:

Bảng  1 Chế độ tưới cho cây cam

Giai đoạn	Thời kỳ sinh trưởng	Mức tưới (l/gốc)	Khoảng cách giữa các lần tưới (ngày)	Số lần tưới
Cam kiến thiết cơ bản	Mới trồng	20	3-4	30-40
	Trong mùa mưa chỉ tưới khi trời không mưa 10 ngày liên tục. Mức tưới 40l/gốc.
Cam kinh doanh	Phân hóa mầm hoa (tháng 1 – 2)	Không tưới	Nếu trời không mưa 10 ngày liên tục, cần tưới 10l/gốc
	Bung hoa (tháng 3 – 4)	30	1-2	30-35
	Tưới liên tục trong 3 lần với mức tưới và khoảng cách các lần tưới như trên. 15 ngày tiếp theo, tưới mỗi ngày 1 lần, cây sẽ ra nụ thời gian này. Sau đó tiếp tục cách 1 ngày tưới 1 ngày đến hết tháng 4. Lúc này hoa bắt đầu rụng, cây đậu quả.
	Nuôi quả trong mùa mưa  (tháng 5 – 9)	Khi bón phân kết hợp tưới 20l/gốc
	Nuôi quả trong mùa khô (tháng 10 – 11)	20	7-10	9-12
	Quả chín và thu hoạch (tháng 12)	20	3-4	3-5

Hình 2 Tưới nhỏ giọt quấn quanh gốc cho cây Cam

Hình 3 Hệ thống rãnh tiêu thoát nước trong vườn

Khuyến nghị:

• Đặt một chai nhựa ngược xuống đất và theo dõi độ ngưng tụ bên trong, người dân có thể theo dõi được lượng bốc hơi của nước trong lòng đất. Khi các giọt nước ít đi, đó là lúc cần phải tưới (theo Nestlé VN).
• Người dân có thể dùng một lon sữa đặc rỗng để đo lượng mưa. Ví dụ, nếu một lon sữa chuẩn chứa 1/6 lượng nước mưa, thì các cây gần đó đã nhận khoảng 100 lít nước. Lượng nước tưới sau đó có thể được điều chỉnh cho phù hợp (theo Nestlé VN).
• Có thể chia một đợt tưới ra thành các đợt tưới nhỏ, miễn là đảm bảo tổng lượng nước của các đợt tưới bằng với mức tưới trong bảng 1 để đảm bảo độ ẩm tối ưu.
• Các khu canh tác nên trồng cỏ lạc hoặc các loại cây họ đậu để tăng lượng đạm tự nhiên cho cây trồng, giúp đất canh tác phát triển bền vững.
• Sử dụng các loại phân hữu cơ, phân hữu cơ vi sinh, phân hữu cơ truyền thống, các loại mùn tự nhiên để bảo vệ đất, tránh về lâu về dài đất sẽ bạc màu, chai cứng; hạn chế sử dụng phân vô cơ như NPK, Đầu Trâu, … vì dùng lâu dài sẽ gây thoái hóa đất.
• Ở những vùng khác, trồng Cam cần dựa vào điều kiện khí hậu và đất đai để điều chỉnh mức tưới phù hợp. Có thể áp dụng các mẹo đo lượng mưa và lượng bốc hơi ở trên, kết hợp với bảng 1 và kinh nghiệm tưới tại địa phương để căn chỉnh.
• Nên tủ gốc bằng rơm rạ hoặc cỏ để giữ ẩm cho gốc, hạn chế thất thoát nước do bốc hơi.